Oyun terapisi, çocukların yaşadıkları duygusal, sosyal ve davranışsal sorunları oyun yoluyla ifade etmelerine yardımcı olan bilimsel bir terapi yöntemidir. Çocuklar için oyun yalnızca eğlenceli bir etkinlik değil, aynı zamanda iletişim kurma, duygularını tanıma ve sorunlarını çözme aracıdır. Oyun sırasında seçilen oyuncaklar, kurgulanan hikâyeler ve tekrar eden temalar, çocuğun iç dünyası hakkında önemli ipuçları verir. Bu nedenle oyun terapisi, çocuk danışmanlıklarında en çok başvurulan yöntemlerden biridir.
Araştırmalar, oyun terapisinin özellikle kaygı bozuklukları, travma sonrası stres, davranış problemleri ve özgüven eksikliği yaşayan çocuklarda oldukça etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Fakat tek bir oyun terapisi yöntemi yoktur; her çocuğun ihtiyacına göre farklı türler kullanılmaktadır. Türkiye’de en çok kullanılan oyun terapi çeşitleri şu şekildedir:
- Çocuk Merkezli Oyun Terapisi (Yönlendirmesiz Oyun Terapisi)
Çocuk merkezli oyun terapisi, Virginia Axline tarafından geliştirilmiştir ve oyun terapisinin en yaygın türlerinden biridir. Terapötik süreçte kontrol çocuğa bırakılır; böylece kendi iç dünyasında var olan iyileştirici gücü oyun aracılığıyla dışa vurur. Terapist güvenli, destekleyici ve koşulsuz kabul eden bir ortam sağlar. Böylece çocuk, yönlendirme olmadan kendi oyununu kurar, seçimlerini yapar ve duygularını özgürce ortaya koyar.
Bu yöntemde amaç, çocuğun içsel gücünü fark etmesi ve kendi çözümlerini bulmasıdır. Örneğin içine kapanık bir çocuk, oyuncak evler kurarak güven ihtiyacını sembolize edebilir ya da sürekli aynı oyunu oynayarak belli bir duygusal çatışmasını dışa vurabilir. Terapist bu süreçte müdahale etmez; yalnızca çocuğa eşlik eder. Bu sayede çocuk, kendi iç dünyasını keşfederken aynı zamanda özgüvenini güçlendirir.
- Yönlendirmeli Oyun Terapisi
Yönlendirmeli oyun terapisi, çocuk merkezli yaklaşımın aksine terapistin daha aktif bir rol üstlendiği bir yöntemdir. Burada terapist, belirli oyuncaklar, etkinlikler veya senaryolar sunarak oyunun yönünü şekillendirir. Bu yöntem, özellikle belli bir sorun üzerine odaklanıldığında etkili olur.
Amaç, çocuğun yaşadığı sorunlara doğrudan çalışmak ve kısa sürede çözüm üretmektir. Örneğin kardeş kıskançlığı yaşayan bir çocuk, aile figürleriyle kurulan bir oyunda hislerini sembolik olarak ortaya koyabilir. Terapist de bu oyunu, çocuğun duygularını tanıması ve baş etme yolları geliştirmesi için yapılandırır. Böylece çocuk hem kendini ifade etme becerisi kazanır hem de somut problem çözme deneyimi yaşar.
- Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi (BDT)
Bilişsel davranışçı oyun terapisi, yönlendirmeli oyun terapisinin bir alt türü olarak kabul edilir. Bu yöntemde odak, çocuğun düşünceleri, duyguları ve davranışları arasındaki ilişkiyi anlamasıdır. Çocuk, oyun yoluyla olumsuz düşünce kalıplarını fark eder ve yerine daha işlevsel, olumlu düşünceler koymayı öğrenir.
Örneğin karanlıktan korkan bir çocukla “gölge oyunu” yapılabilir. Terapist, çocuğun korkusunu artıran düşünceleri oyun sırasında fark etmesine yardımcı olur. Ardından bu düşüncelerin yerine daha güven verici alternatifler yerleştirilir. Bu sayede çocuk, kaygısıyla başa çıkmayı öğrenir. Bilişsel davranışçı oyun terapisi, kaygı bozuklukları, fobiler, travma sonrası stres ve davranış problemleri gibi durumlarda oldukça etkilidir.
- Deneyimsel Oyun Terapisi
Deneyimsel oyun terapisi, çocuğun duygularını doğrudan deneyimlemesine ve bu duygularla güvenli bir ortamda baş etmesine dayanır. Çocuk, oyunda bastırdığı ya da ifade edemediği duyguları ortaya koyar; terapist ise bu sürece eşlik eder.
Örneğin yakınını kaybetmiş bir çocuk, oyunlarında tekrar tekrar cenaze sahneleri kurabilir. Terapist, bu oyunu yas sürecinin bir parçası olarak kabul eder ve çocuğun duygularını yeniden deneyimlemesine destek olur. Böylece çocuk, zorlayıcı duygularıyla yüzleşir, onları anlamlandırır ve zamanla düzenlemeyi öğrenir. Bu yöntem özellikle travma, kayıp ve yas süreçlerinde etkili bir terapi türüdür.
Oyun terapisi çeşitleri, her çocuğun bireysel ihtiyaç ve özelliklerine göre farklı etki gösterir. Kimi çocuk için özgürce oynayabildiği serbest oyun, en güçlü iyileştirme aracı olurken; kimileri için daha yapılandırılmış yaklaşımlar (örneğin bilişsel davranışçı oyun terapisi) daha faydalı olabilir. Bu noktada asıl önemli olan, seçilen yöntemin çocuğun yaşadığı sorunlara, gelişimsel özelliklerine ve kişilik yapısına uygun olmasıdır.
Ayrıca unutulmamalıdır ki oyun terapisi, yalnızca bu alanda özel eğitim almış uzman psikologlar ve terapistler tarafından yürütülmelidir. Ebeveynlerin rolü ise süreci desteklemek, çocuğun duygularını kabul etmek ve evde düzenli oyun zamanları oluşturarak güvenli bir bağ ortamı sağlamaktır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
- Çocuk merkezli oyun terapisi nedir?
Çocuğun oyun yoluyla kendini ifade etmesine olanak tanıyan bir yaklaşımdır. Terapist oyunu yönlendirmez; çocuğa güvenli ve kabul edici bir ortam sunar, böylece çocuk duygularını rahatça ortaya koyar ve sağlıklı gelişimİ desteklenir. - Yapılandırılmış oyun terapisi nasıl işler?
Yapılandırılmış oyun terapisinde terapist, belirli oyuncaklar veya senaryolar sunarak süreci yönlendirir. Bu sayede çocuğun belirli sorun alanlarına (kaygı, öfke, travma) doğrudan odaklanılır ve hedefe yönelik alternatif çözümler geliştirilir. - Deneyimsel oyun terapisi ne anlama gelir?
Deneyimsel oyun terapisi çocuğun duygularını yalnızca anlatmak yerine, oyun sırasında yeniden yaşamasına ve ifade etmesine olanak tanır. Terapist, çocuğun oyun içindeki davranışlarını, yüz ifadelerini ve duygusal tepkilerini dikkate alarak farkındalık kazanmasına destek olur. Bu sayede çocuk, bastırdığı duygularla güvenli bir ortamda temas eder ve iyileşme süreci doğal bir şekilde başlar. - Hangi tür hangi yaş için uygundur?
- Çocuk Merkezli Oyun Terapisi (ÇMOT) genellikle 2–12 yaş arası çocuklarda uygulanır. Çünkü 2 yaş civarında sembolik oyun becerileri başlar; ancak kesin sınırlar yoktur. Çocuğun gelişimsel hızı, yaşadığı çevre ve oyun deneyimleri bu süreci etkileyebilir.
- Yapılandırılmış Oyun Terapisi: En çok 6 yaş ve üzerindeki çocuklarda etkilidir. Bu yaşta çocukların kural takibi ve yönergeyi uygulama becerileri geliştiği için davranışsal sorunlarda yapılandırılmış müdahaleler faydalı olur.
- Deneyimsel Oyun Terapisi: Erken çocukluktan ergenliğe kadar uygulanabilir. Travma, ihmal ya da bağlanma problemleri yaşayan çocuklarda “şimdi ve burada” duygusal deneyim yoluyla iyileşmeyi destekler.
- Bilişsel-Davranışçı Oyun Terapisi (BDOT): Daha çok 6 yaş ve sonrası için uygundur. Bu dönemde çocuklar düşünce-duygu-davranış ilişkisini kavrayabilecek bilişsel olgunluğa ulaştığından kaygı ve öfke gibi sorunlarda etkilidir.
- Terapist tür seçimini nasıl yapar?
Terapist, oyun terapisi tür seçimini çocuğun yaşına, gelişim düzeyine, yaşadığı zorluklara ve terapi hedeflerine göre yapar.
